Prawo do uzyskania kopii danych osobowych

Przywrócenie terminu do dokonania czynności w postępowaniu sądowym

Dnia 19 grudnia 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wydał postanowienie (sygn. akt II OZ 1337/18), którym oddalił zażalenie na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach odmawiającego przywrócenia terminu do wniesienia skargi. W uzasadnieniu powyższego postanowienia wskazano, że omyłkowe skierowanie skargi na nieaktualny adres organu nie może stanowić usprawiedliwionej przyczyny uchybienia terminowi. W stanie faktycznym niniejszej sprawy skarga została sporządzona przez pełnomocnika skarżącej, będącego jej synem, jednakże została skierowana na nieprawidłowy adres organu. NSA stwierdził, że nie dochowano minimum staranności przez pełnomocnika skarżącej, gdyż przed nadaniem przesyłki należało sprawdzić jaki jest aktualny adres organu, a niedokonanie takiego sprawdzenia stanowi o niezachowaniu należytej staranności przy prowadzeniu własnych spraw i w konsekwencji obciąża stronę.

W związku z powyższym przybliżymy Państwu procedurę związaną z przywróceniem terminu do dokonania czynności w postępowaniu sądowym na podstawie art. 86 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – dalej jako p.p.s.a.

Wniosek o przywrócenie terminu jest skuteczny, kiedy łącznie spełnione są następujące przesłanki:

• - wniesienie wniosku o przywrócenie terminu (art. 86 § 1 p.p.s.a.);
• - wniesienie wniosku w terminie 7 dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu (art. 87 § 1 p.p.s.a.);
• - dokonanie czynności, dla której został naruszony termin wraz z wnioskiem (art. 87 § 4 p.p.s.a.);
• - uprawdopodobnienie przez stronę braku winy w uchybieniu terminu (art. 86 § 1 i art. 87 § 2 p.p.s.a.);
• - spowodowanie dla strony ujemnych skutków (art. 86 § 2 p.p.s.a.);
• - dochowanie terminu do wniesienia wniosku (art. 87 § 1 p.p.s.a.);
• - dopełnienie uchybionej czynności (art. 87 § 4 p.p.s.a.).

Przesłanka braku winy strony w uchybieniu terminu:

Pierwszym podstawowym kryterium uzasadniającym wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności w postępowaniu sądowym jest brak winy strony w uchybieniu terminu.

Przywrócenie terminu nie jest możliwe, gdy strona dopuściła się choćby lekkiego niedbalstwa.

Przy ocenie winy strony lub jej braku w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej należy brać pod rozwagę nie tylko okoliczności, które uniemożliwiły stronie dokonanie tej czynności w terminie, lecz także okoliczności świadczące o podjęciu lub niepodjęciu przez stronę działań mających na celu zabezpieczenie się w dotrzymaniu terminu (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 marca 2012 r., sygn. akt II OZ 221/12).

Brak winy w uchybieniu terminu należy przyjąć wtedy, gdy zainteresowany nie był w stanie przeszkody pokonać (usunąć) przy użyciu sił i środków normalnie dostępnych, nie ryzykując własnym bądź innym zdrowiem, życiem lub narażając siebie bądź innych na poważne straty majątkowe (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 maja 1998 r., sygn. akt IV SA 1153/96).

Wniosek o przywrócenie terminu powinien powoływać okoliczności wskazujące na brak winy strony w uchybieniu terminu, które uprawdopodobniają zasadność tego wniosku.

Przywrócenie terminu jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy występują obiektywne, występujące bez woli stron, okoliczności, które mimo dołożenia przez stronę odpowiedniej staranności w prowadzeniu własnych spraw udaremniły dokonanie czynności w terminie.

Reprezentacja strony prze profesjonalnego pełnomocnika, a kryterium braku winy w uchybieniu terminu

W przypadku, gdy strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika (np. radcę prawnego) przy dokonywaniu oceny braku winy należy mieć na uwadze także miernik staranności wymagany przy dokonywaniu czynności procesowych przez pełnomocnika.

Przywracanie terminu na wniosek. Kto może złożyć wniosek?

Wniosek o przywrócenie terminu może złożyć strona oraz uczestnik postępowania. Ponadto wniosek może być również złożony przez przedstawiciela ustawowego, pełnomocnika lub kuratora ustanowionego do reprezentowania strony, prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż p.p.s.a. nie przewiduje możliwości przywrócenia terminu z urzędu, nawet w sytuacji, gdy uchybienie terminowi leżało po stronie sądu.

Przykładowo strona zobowiązana jest do złożenia wniosku o przywrócenie terminu, gdy przyczyną uchybienia było niedoręczenie decyzji przez organ w sytuacji, gdy strona miała obowiązek ją otrzymać. Skutki niedoręczenie decyzji stronie postępowania przez organ nie mogą być przerzucane na stronę, niemniej jednak przywrócenie terminu nie następuje z urzędu a na wniosek.

Negatywne przesłanki przywrócenia terminu

Negatywną przesłanką przywrócenia terminu jest nie tylko wina strony w uchybieniu terminu, ale również zgodnie z treścią art. 86 § 2 p.p.s.a. sytuacja, gdy uchybienie terminu nie powoduje dla strony ujemnych skutków w zakresie postępowania sądowego.

Tryb postępowania

Wniosek o przywrócenie terminu powinien zawierać elementy wskazane w art. 46 p.p.s.a. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi.

Termin 7-dniowy liczony jest od czasu ustania przyczyny uchybienia terminowi. Granicznym terminem do złożenia wniosku o przywrócenie terminu jest rok liczony od dnia uchybienia terminowi. Po upływie roku od uchybionego terminu, jego przywrócenie jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach.

Zaznaczyć należy, że strona zobowiązana jest do uprawdopodobnienia a nie do udowodnienia we wniosku braku winy w uchybieniu terminu, a zatem powinna wykazać okoliczność, która nie daje pewności lecz prawdopodobieństwo twierdzenia o jakimś fakcie.

Wyraźnie należy podkreślić, że warunkiem skutecznego złożenia wniosku jest równoczesne dokonanie wraz z wnioskiem czynności, której strona nie dokonała w terminie. W przypadku nie dokonania równocześnie wraz z wnioskiem czynności procesowej wniosek dotknięty jest brakiem formalnym podlegającym uzupełnieniu. Do rozpoznania wniosku o przywrócenie terminu sąd przystąpi wówczas, gdy strona dopełniła wszelkich wymogów formalnych. Dokonanie czynności, której strona nie dokonała w terminie wraz z wnioskiem dotyczy również sytuacji, gdy skarga, jako spóźniona, została już odrzucona. Taką skargę należy wówczas złożyć ponownie z wnioskiem.

Warto wyraźnie podkreślić, że wniosek o przywrócenie terminu wszczyna wyłącznie postępowanie w tym przedmiocie. Jednocześnie należy zauważyć, że wcześniejsze prawomocne odrzucenie skargi nie ma skutku powagi rzeczy osądzonej.

Przywrócenie terminu albo odmowa jego przywrócenia następuje w formie postanowienia, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie przysługuje zażalenie (art. 86 § 1 zd. 2, art. 86 § 3 p.p.s.a.).

Na podstawie wybranego orzecznictwa przedstawiamy Państwu przykładowe okoliczności uzasadniające brak winy w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej:

• - pomyłka polegająca na pominięciu lub przedstawieniu niektórych cyfr w wielocyfrowym numerze konta bankowego i wynikające z tego uiszczenie wpisu na inne konto nie może być poczytane za winę w rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c. Tego rodzaju uchybienie zdarzyć się może nawet przy zachowaniu należytej staranności i nie sposób traktować go jako niedbalstwo (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2003 r., sygn. akt ICZ 18/03);
• - nie można skarżącemu – mieszkającemu w miejscowości, w której poczty nie ma w ogóle – zarzucić winy w niedotrzymaniu terminu do wniesienia skargi, jeżeli termin ten upływał w trakcie tzw. „długiego weekendu” (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2005 r., sygn. akt FZ 645/04);
• - prowadzenie przez skarżącego jednoosobowego gospodarstwa domowego, a zatem brak możliwości w okresie choroby skorzystania z pomocy domowników, uprawdopodobnia brak winy w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 stycznia II OZ 60/15). W uzasadnieniu niniejszego postanowienia NSA wskazał m.in., że uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw skarżącej spółki w terminie otwartym do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenia uzasadnienia wyroku był chory, a nie bez znaczenia dla możliwości podejmowania przez skarżącego działań procesowych była okoliczność, iż prowadził on jednoosobowe gospodarstwo domowe, zatem nie miał możliwości w okresie choroby skorzystania w tej mierze z pomocy domowników;
• - podniesienie przez stronę we wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji organu pierwszej instancji, iż podpisy na zwrotnych potwierdzeniach odbioru tej decyzji są podpisami jej męża, który podpisał się jej mieniem i nazwiskiem, gdyż zainteresowana przebywała za granicą stanowi uprawdopodobnienie, iż z przyczyn od siebie niezależnych strona nie mogła dopełnić czynności procesowej w terminie. W uzasadnieniu wyroku wskazano, iż w przypadku gdyby trzeba było przyjąć, że to nie strona a jej mąż odebrał adresowaną do niej i męża przesyłkę, należałoby w toku postępowania dowodowego ustalić w jakim czasie o jej treści dowiedziała się strona, aby ustalić czy dochowała terminu do wniesienia wniosku o przywrócenie terminu. Dopiero tak poczynione ustalenia faktyczne oparte o zebrany w sposób wyczerpujący materiał dowodowy pozwalają na jednoznaczne ustalenie, zgodnie z wiedzą oraz zasadami życiowego doświadczenia, po myśli art. 80 k.p.a., czy spełnione zostały przesłanki określone w art. 58 k.p.a., a tym samym czy należy przywrócić stronie termin do wniesienia środka odwoławczego (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego ( do 2003.12.31 ) w Katowicach z dnia 4 czerwca 2002 r., sygn. akt II SA/Ka 1977/00);
• - doręczenie pisma osobie fizycznej w jej miejscu pracy (art. 42 § 1 k.p.a.) może być dokonane wyłącznie adresatowi. W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2002 r., sygn. akt III RN 115/02 wskazano m.in., że art. 42 § 1 k.p.a. stanowi, że pisma doręcza się osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, że w tym trybie pisma mogą być doręczane wyłącznie adresatowi,  nie zaś innym osobom. Wskazanie w tym przepisie mieszkania osoby fizycznej będącej adresatem pisma lub miejsca jej pracy oznacza jedynie, że w tych miejscach, z zastrzeżeniem art. 42 § 2 i 3 k.p.a. , można doręczyć pismo tej osobie. W przypadku, gdy osoba fizyczna wskazała miejsce pracy (szpital) jako adres dla doręczeń, doręczenie w tym miejscu pracy jest skuteczne tylko wówczas, gdy pismo odbierze ta osoba fizyczna, nie zaś inna osoba uprawniona do odbioru pism w tym miejscu (zakładzie) pracy. W sytuacji, gdy decyzja administracyjna została doręczona w miejscu pracy adresata decyzji, jednakże nie do rąk adresata, lecz osoby upoważnionej przez zakład pracy do odbioru pism kierowanych do tego zakładu, dochodzi do rażącego naruszenia art. 42 § 1 k.p.a.;
• - jeżeli z pokwitowania odbioru przesyłki nie wynika, że domownik podjął się oddania pisma adresatowi, fakt odebrania przesyłki przez domownika nie wywołuje skutku doręczenia zastępczego, gdyż doręczenie jest nieprawidłowe (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Krakowie z dnia 28 maja 2002 r., sygn. akt II SA/Kr 2612/98). W uzasadnieniu wyroku wskazano, że jeżeli z pokwitowania odbioru przesyłki nie wynika, że domownik podjął się oddania pisma adresatowi, fakt odebrania przesyłki przez domownika nie wywołuje skutku doręczenia zastępczego, gdyż doręczenie jest nieprawidłowe. Gdyby bowiem już z samego statusu domownika wynikać miał obowiązek takiej osoby podjęcia się oddania pisma adresatowi, warunek ten nie zostałby w przepisie art. 43 k.p.a. zawarty.  W przypadku braku oświadczenia domownika, złożonego doręczycielowi, o podjęciu się oddania przesyłki adresatowi /niemożność doręczenia pisma w sposób wskazany w art. 43/, przesyłka winna być awizowana /art. 44 k.p.a./. W sytuacji nieprawidłowego, a zatem nieskutecznego doręczenia stronie decyzji organu I instancji, termin do wniesienia odwołania nie rozpoczyna biegu w dacie odebrania przesyłki przez domownika i dlatego nie ma konieczności złożenia wniosku o jego przywrócenie. Problem przywrócenia terminu może powstać dopiero w razie stwierdzenia przez organ prawidłowości doręczenia i uchybienia terminu przez stronę postępowania, na przykład na skutek zaniedbania domownika i nie oddania przesyłki adresatowi w terminie umożliwiającym wniesienie odwołania. Konstrukcja doręczenia zastępczego opiera się na domniemaniu prawnym, że osoba kwitująca odbiór przesyłki oddała ją adresatowi. Nie oddanie przesyłki adresatowi przez domownika może być podstawą wniosku o przywrócenie terminu. Za zaniedbania domownika nie sposób przypisać winy adresatowi, zwłaszcza, że przesyłka może być doręczona adresatowi w sposób określony przepisem art. 43 do rąk domownika bez upoważnienia go przez adresata do odbierania przesyłek;
• - argumenty dotyczące choroby pełnomocnika skarżącego i nagłego skoku ciśnienia w ostatnim dniu terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi zasługują na uwzględnienie i stanowią przesłankę do przywrócenia terminu (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2012 r., sygn. akt II OZ 251/12). Zgodnie z treścią uzasadnienia wymaga podkreślenia, że warunkiem dopuszczalności przywrócenia uchybionego terminu jest uprawdopodobnienie przez stronę, że mimo całej staranności nie mogła dokonać czynności w terminie, to znaczy, że zachodziły przeszkody od niej niezależne. Brak winy w uchybieniu terminu powinien być przy tym oceniany przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności konkretnej sprawy. Choroba pełnomocnika skarżącego  i nagły skok ciśnienia w ostatnim dniu terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi zasługują na uwzględnienie i stanowią przesłankę do przywrócenia terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku. Podkreślenia wymaga także, iż pełnomocnik strony skarżącej przedstawił zaświadczenie lekarskie, z którego jasno wynika, iż stawił się on u lekarza kardiologa, który z kolei wskazał na wymóg jego hospitalizacji w trybie pilnym. Powyższa okoliczność w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na niespodziewany charakter choroby (wystąpiło nagłe pogorszenie stanu zdrowia, którego nie dało się przewidzieć). Pełnomocnik ten uprawdopodobnił ponadto fakt niemożności zlecenia osobie trzeciej dokonania czynności procesowej, z uwagi na samodzielne prowadzenie kancelarii;
• - niedopełnienie przez wnoszącego o przywrócenie terminu niedokonanej w terminie czynności procesowej, polegające na niedołączeniu do składanego wniosku pisma procesowego w postaci skargi kasacyjnej, należy traktować jako brak formalny, podlegający - na zarządzenie przewodniczącego - usunięciu w ramach tzw. postanowienia naprawczego, przewidzianego w art. 49 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 maja 2005 r., sygn. akt I OZ 437/05). NSA wskazał, że wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej jest wszak pismem procesowym w rozumieniu art. 45 p.p.s.a., natomiast niedopełnienie przez wnoszącego o przywrócenie terminu niedokonanej  w terminie czynności procesowej, w omawianym wypadku polegającej na dołączeniu do składanego wniosku pisma procesowego w postaci skargi kasacyjnej, należy traktować jako brak formalny, podlegający, na zarządzenie przewodniczącego, usunięciu w ramach tzw. postępowania naprawczego przewidzianego w art. 49 p.p.s.a.

Poniżej przedstawiamy natomiast okoliczności nie uzasadniające braku winy w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej:

• - przywrócenie terminu nie jest dopuszczalne, gdy strona (bądź jej pełnomocnik) dopuściła się choćby lekkiego niedbalstwa. O braku winy w niedopełnieniu obowiązku można mówić tylko w przypadku stwierdzenia, że dopełnienie obowiązku stało się niemożliwe z powodu przeszkody nie do przezwyciężenia, czyli gdy strona nie mogła przeszkody usunąć, nawet przy użyciu największego w danych warunkach wysiłku. Do okoliczności faktycznych uzasadniających brak winy w uchybieniu terminu przez zainteresowanego zalicza się np. przerwy w komunikacji, nagłą chorobę, która nie pozwoliła na wyręczenie się inną osobą, powódź (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) we Wrocławiu z dnia 3 sierpnia 2001 r., sygn. akt I SA/Wr 676/99). W uzasadnieniu niniejszego wyroku wskazano m.in., że zwolnienie lekarskie od pracy nie jest potwierdzeniem braku winy zainteresowanego w uchybieniu terminu. Nie wyklucza bowiem ono możliwości dokonania czynności procesowej przez strony i nadania pisma przez pocztę osobiście lub przez domownika;
• - udział w uroczystościach religijnych przez profesjonalnego pełnomocnika strony w dni, które nie są uznane za ustawowo wolne od pracy, nie może stanowić podstawy do przywrócenia terminu w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Podobny pogląd wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 5 października 2001 r. I SA 691/01, w którym stwierdził, że instytucja przywrócenia terminu ma charakter wyjątkowy, niezłożenie w terminie odwołania "z uwagi na okres świąteczny" nie jest taką nadzwyczajną okolicznością, podobnie jak powołany w skardze "brak dostatecznej wiedzy", skoro skarżąca została w decyzji wyraźnie pouczona o terminie i sposobie wniesienia odwołania. W wyroku z dnia 4 listopada 1998 r., sygn. akt III SA 1243-1244/97 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że zwolnienie lekarskie od pracy nie jest potwierdzeniem braku winy zainteresowanego w uchybieniu terminu. Nie wyklucza bowiem ono możliwości dokonania czynności procesowej przez strony (np. sporządzenia odwołania) i nadania pisma przez pocztę osobiście lub przez domownika. W rozpatrywanej sprawie pełnomocnik strony - doradca podatkowy - nie przedłożył zwolnienia lekarskiego, lecz zaświadczenie lekarskie pochodzące z prywatnego gabinetu lekarskiego. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego przedłożenie ww. zaświadczenia nie uprawdopodobniło braku winy w uchybieniu terminu związanego ze sporządzeniem sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 września 2004 r., sygn. akt FZ 346/04);
• - w sprawie o przywrócenie terminu do uiszczenia wpisu od skargi (art. 58 k.p.a. w związku z art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym) nie ma znaczenia okoliczność, że strona nie otrzymała faksu swego pełnomocnika, informującego o treści wezwania sądu (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 maja 2004 r., sygn. akt OZ 109/04). NSA wskazał m.in., że dla zachowania terminu do uiszczenia wpisu w sprawie niniejszej nie mają znaczenia ustalenia pełnomocnika z klientem co do sposobu ich porozumiewania się. W sprawie tej ma znaczenie, czy prawidłowa osoba została zawiadomiona przez Sąd o obowiązku uiszczenia wpisu i czy wezwanie wysłane przez Sąd zostało prawidłowo tej osobie doręczone. Bezsporna jest okoliczność, że Sąd dokonał prawidłowego doręczenia wezwania o obowiązku uiszczenia wpisu, wysyłając wezwanie w tym przedmiocie pełnomocnikowi strony. Wykonanie tej czynności należy do pełnomocnika, który w tym zakresie wykonuje czynności za stronę, a niewykonanie tej czynności pociąga jedynie skutki dla samej strony. Pełnomocnik nie wykazał, że nie uiścił wpisu bez swojej winy. Twierdzenie, że faksem przekazał skarżącemu zawiadomienie o obowiązku uiszczenia wpisu, ale tego faksu skarżący nie otrzymał, nie stanowi dowodu, że były wykonane czynności zmierzające do zachowania terminu wynikającego z wezwania Sądu. Wezwanie do uiszczenia wpisu otrzymał pełnomocnik i to on nie dochował terminu;
• - oczekiwanie na poradę radcy prawnego nie jest przesłanką uprawdopodobniającą brak winy strony w uchybieniu terminu do dokonania czynności procesowej (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Lublinie z dnia 26 listopada 1997 r., sygn. akt I SA/Lu 1219/96);
• - stosownie do treści art. 4 ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999 ze zm.) język polski jest językiem urzędowym organów instancji i urzędów podległych m.in. konstytucyjnym organom państwa, a powołanych w celu realizacji zadań tych organów. Oświadczenia składane tym organom muszą być dokonywane w języku polskim (art. 5 ust. 2 cyt. ustawy). Nieznajomość języka polskiego nie może więc być uznana za okoliczność usprawiedliwiającą uchybienie terminu (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie z dnia 6 września 2001 r., sygn. akt V SA 165/01);
• - nie tylko wina podatnika, lecz również innych osób, w tym pełnomocnika, gdy pełnomocnik reprezentuje stronę w postępowaniu, czy pracownika wyłącza możliwość przywrócenia terminu do wniesienia odwołania (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Gdańsku z dnia 12 kwietnia 2002 r., sygn. akt I SA/Gd 1676/99);
• - równoczesna nieobecność w pracy w ostatnim dniu terminu osób uprawnionych do wydawania dyspozycji uiszczenia wpisu sądowego świadczy jedynie o wadliwej organizacji pracy zarządzania i funkcjonowania spółki, co ściśle wiąże się z pojęciem winy, o jakim mowa w art. 58 § 1 k.p.a. O braku winy w uchybieniu terminu można mówić jedynie wtedy, gdy strona nie mogła usunąć przeszkody nawet przy użyciu największego w danych warunkach wysiłku (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie z dnia 2 października 2002 r., sygn. akt V SA 793/02).